جایگاه معماری ایران در جهان

جایگاه معماری ایران در جهان

معماری به فرآیندی گفته می شود که در آن برنامه ریزی، طراحی و ساخت یک ساختمان یا بنا انجام می شود. همه این کارها به شکل یک ساختمان خودش را نشان می دهد و تمام ایده و برنامه ریزی و طراحی یک معمار در ساختمان یا بنای ساخته شده می توان دید. هنر معماری ابتدا با خانه سازی شروع شد. ساخت خانه از تعامل بین نیازهای انسان و ابزارهایی که در اختیار او قرار داشت شکل گرفت. به تدریج و با رشد فرهنگ و دانش خانه سازی به یک شغل تبدیل شد و اسم این شغل معماری شد. معماری در حقیقت یک هنر اجتماعی است و بیشتر ساختمان ها و بناها با توجه به نیازهای اجتماعی طراحی می شوند. با وجود آنکه در طراحی برای یک ساختمان این معمار است که تصمیم نهایی را می گیرد اما این تصمیم در واقع بر اساس خواست جامعه و قوانین موجود گرفته می شود. 

به همین دلیل است که معماری در طول سال ها همیشه تغییر کرده و هرگز به یک شکل نمانده است. این تغییر همچنان در حال ادامه است و اساسا یکی از جاذبه های رشته معماری این همین تغییر است و هر سال به تعداد افراد علاقمند به یادگیری این رشته اضافه می شود. اگر شما هم به این رشته علاقمند هستید می توانید در یکی از دوره های معماری موسسه آموزش عالی آزاد فن پردازان شرکت کنید. در این بین معماری ایران نیز از زمان باستان تا کنون همیشه حرفی برای گفتن داشته است. با وجود اینکه در مقایسه با زمان های خیلی دور آن رونق و شکوه در ساختمان ها و سبک های مختلف معماری در ایران دیده نمی شود اما همچنان خلاقیت و نوآوری در این رشته دیده می شود. معماری ایرانی که پس از رسیدن اسلام به ایران تغییرات زیادی کرد در سطح جهانی کاملا شناخته شده است. در ادامه این مقاله معماری ایرانی و ویژگی های آن را توضیح می دهیم و جایگاه گذشته و اکنون معماری ایران در جهان را بررسی می کنیم.

معماری ایرانی چیست؟

بررسی های باستان شناسی انجام شده بر روی بناهای تاریخی در ایران نشان می دهد که تاریخ این هنر به هفت هزار سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. از آن زمان تا کنون این هنر تغییرات زیادی کرده است و در دوره های مختلف تاریخی تفاوت های اساسی نسبت به قبل داشته است. معماری ایرانی مانند سایر معماری ها در کشورهایی که آثار معماری باستانی دارند ویژگی های منحصر به فرد خودش را دارد و با ویژگی هایی مثل طراحی مناسب، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی ، ایوان ها و ستون های بلند و تزئینات گوناگون در عین سادگی نشان دهنده شکوه معماری ایران است.

معماری ایرانی چه ویژگی هایی دارد؟

ویژگی های معماری ایرانی را بر اساس نظر استاد پیرنیا چند اصل ویژه دارد که آن را از سایر سبک های معماری متمایز می کند. این اصول عبارتند از:
مردم واری: توجه به مردم و رعایت تناسب بین اندام انسان و اندازه های ساختمان و توجه به نیاز او مردم واری گفته می شود. معماری هنری است که به زندگی انسان وابسته است و بر اساس نیازها ی او ساخته می شود. تمام جزئیاتی که در یک ساختمان به کار می رود باید متناسب با ابعاد بدن یک انسان باشد تا استفاده از آن برای همه راحت باشد. برای مثال طاقچه ها در ارتفاعی ساخته می شدند که دسترسی به آنها راحت باشد و یا اتاق های پذیرایی که مخصوص مهمان ساخته می شد بزرگترین اتاق یک خانه بود تا همه بتوانند به راحتی در آن کنار یکدیگر بنشینند.

پرهیز از بیهودگی: در معماری ایرانی چه در دوران قبل از اسلام و چه بعد از آن به استفاده مفید از فضا توجه ویژه ای شده است. تقریبا هر قسمتی از یک ساختمان قابل استفاده بوده و در واقع تمام نگارگری ها در ساختمان با دلیل انجام می شده است؛ برای مثال اگر در ارسی و پنجره با چوب و یا گچ و شیشه های رنگین گره سازی می کردند برای این بوده که در برابر آفتاب تند و گاهی سوزان، پناهی باشد تا هم تزئینی برای اتاق باشد و هم باعث آزار رسیدن به چشم نشود و در عین حال از گرمای آفتاب برای گرم کردن داخل یک ساختمان استفاده شد.

نیارش: به شناخت کمیت و کیفیت نیروی مصالح ساختمانی و معماری سنتی ایران گفته می شود. در نیارش از عنصری به نام پیمون که وسیله‌ای برای سهولت در کار و جهت دادن به تمامی اندازه‌ های نیارش بوده ‌است، استفاده می شده است. واژه نیارش در معماری گذشته ایران زیاد استفاده می شده است. به عبارت دیگر نیارش به دانش ایستایی، فن ساختمان و مصالح ‌شناسی گفته می شود.

خود بسندگی: این اصطلاح به این معنی است که معماران برای ساخت بناها و ساختمان ها از مصالح و مواد که در همان منطقه یا اقلیم یافت می شد برای ساخت استفاده می کردند. این کار دو مزیت ویژه داشت. اول اینکه نیازی به صبر کردن برای رسیدن مصالح ساختمانی مورد نیاز نبود زیرا از هر چیزی که در دسترس قرار داشت استفاده می کردند و دوم اینکه استفاده از مصالح و مواد ساختمانی هر منطقه و اقلیم باعث می شد که آن ساختمان با طبیعت پیرامون خود سازگاری بیشتری داشت. علاوه بر این دو مورد زمان بازسازی ساختمان نیز همه مواد و مصالح لازم برای بازسازی در دسترس قرار داشت.

دورنگرایی: مردم ایران از زمان های قدیم و به ویژه بعد از آمدن اسلام به ایران به حفظ حریم شخصی و خصوصی اهمیت زیادی می دادند و همین موضوع باعث شد که معماری ایران درون گرا ساخته شود. معماران ایرانی این کار را با قرار دادن بخش های مختلف و اصلی یک ساختمان در دورتادور بنا و اتصال انها به یگدیکر به کمک دلان و چند میان سرا انجام می دادند. این کار باعث می شد که یک ساختمان بخش های دورنی و بیرونی داشته باشد که به اصطلاح اندرونی هم به آن گفته می شد و مخصوص اعضای ساکن در آن ساختمان بود. بخش های درونی یک ساختمان به راحتی برای افراد دیگر قابل دیدن نبود. اتاقی که مشرف به حیاط ساختمان بود برای مهمان ها در نظر گرفته می شد. بیشترین تزئین در یک ساختمان نیز بر روی بخش بیرونی آن انجام می شد و قیمت های درونی ساختمان معمولا تزئین زیادی نداشتند.

سبک های معماری ایرانی

هر دوره اصول معماری با شکل و ظاهری متفاوت بکار رفته است و بر اساس نظر استاد پیرنیا، معماری ایران 6 سبک دارد که عبارتند از :

سبک معماری پارسی: اولین شیوه معماری است که از سده ششم قبل از میلاد تا سده چهارم یعنی از دوره هخامنشیان تا حمله ی اسکندر به ایران وجود داشته است و نام آن از قوم پارس گرفته شده است. این سبک معماری از قبل از این زمان هم مورد استفاده قرار می گرفته است. در بررسی های تاریخی آثار این سبک معماری در قبل از ورود آریایی ها به ایران و از بناهای به جا مانده دوره پیش از پارسی مثل تپه زاغه، تپه سیلک و زیگورات چغازنبیل دیده می شود. ویژگی سبک معماری پارسی عبارتند از:

• ساختمان سازی بر روی سکو
• درون گرایی 
• ارتباط دادن فضاهای فرعی با راههای پنهانی به ساختمان اصلی
• نماسازی بیرونی با سنگ تراش و نماسازی درونی با کاشی لعابدار

برخی از بناهای به جای مانده از سبک پارسی عبارتند از :

•  پاسارگاد 
• آرمگاه کوروش کاخ شوش
• تخت جمشید 
• آرامگاه های نقش رستم

سبک معماری پارتی: سبک معماری پارتی را در دوره اشکانی، ساسانی، صدر اسلام و حتی بعد اسلام تا سده ی سوم و چهارم هجری هم می توان دید. ویژگی های سبک پارتی عبارتند از :

• گوناگونی در طرح ها و بهره گیری از فضاهای مختلف
• جفت سازی در نیایش گاها و کاخ های پذیرایی
• پادجفت سازی در کاخ های مسکونی و خانه ها
• درونگرایی با استفاده از حیاط
• شکوه و عظمت دادن به ساختمان با بلند ساختن آنها
• استفاده از سقف های خمیده و گنبدی
• استفاده از کنگره در نمای ساختمان

بناهای به جای مانده از سبک پارتی عبارتند از: 

• نیایشگاه آناهیتا در کنگاور 
• کاخ الحضر
• کاخ آشور
• تاق کسری
• کاخ سروستان

سبک معماری خراسانی : از شش شیوه معماری ایران، دو شیوه پارسی و پارتی از پیش از اسلام و چهار شیوه خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی بعد از اسلام هستند. سبک خراسانی، در سده نخست هجری شروع و تا سده چهارم هجری ادامه یافت. آنچه درباره فرهنگ این زمان پیداست، این است که دگرگونی های فرهنگی، بیشتر در خراسان رخ می دهد و از آنجا به شهرهای چون دامغان و یزد و... رسیده است . ویژگی معماری سبک خراسانی:

• الگو گرفتن از باورهای اسلامی 
• نیارش یکسان با شیوه پارتی 
• ساخت مسجد

بناهای ساخته شده با سبک خراسانی عبارتند از: 

• مسجد مدینه 
• مسجد جامع فهرج
• مسجد جامع اصفهان
• مسجد جامع اردستان

سبک معماری رازی : این سبک معماری از زمان آل زیار شروع و در زمان آل بویه، سلجوقی، اتابکان و خوارزمشاهیان ادامه پیدا دارد. شروع سبک رازی با وجود آنکه از شمال ایران بوده اما در شهر ری شروع شد و بهترین ساختمان های این سبک در آنجا ساخته شده اند که بعد از حمله محمود غزنوی از بین رفته اند. ویژگی معماری سبک رازی:

• کارکرد های مختلف بنا 
• تبدیل مسجدهای شبستان دار به چهار ایوانی 

بناهای بجای مانده از سبک رازی عبارتند از : 

• مقبره امیر اسماعیل سامانی گنبد قابوس
• مسجد جامع اصفهان
• مسجد جامع اردستان

سبک معماری آذری : این سبک معماری در دو دوره دیده می شود. دوره اول از زمان پایتخت شدن مراغه و دوره دوم از زمان تیمور و پایتختی سمرقند است. در آن زمان به ساخت ساختمان های مختلف که زودتر آماده شوند نیاز بود و به همین دلیل روند ساختمان سازی سرعت زیادی گرفت و باعث شد که عناصر یکسان برای ساخت ساختمان استفاده شود. ویژگی معماری سبک آذری عبارتند از:

• استفاده بیشتر از هندسه در طراحی معماری
• ساختمان هایی با اندازه های بسیار بزرگ 
• استفاده از کاشی تراش یا مُعرق و کاشی هفت رنگ

برخی از بناهای بجای مانده از سبک آذری عبارتند از:

•  مقبره سلطانیه
• مسجد گوهر شاد
• مسجد بی بی خانم سمرقند

سبک معماری اصفهانی : معماری آذربایجان باعث به وجود آمدن سه سبک، رازی، آذری و اصفهانی شد. بنابراین خاستگاه این شیوه شهر اصفهان نیست اما در آنجا رشد کرد و بهترین ساختمان ها در آنجا ساخته شد است. شیوه معماری اصفهانی در نوشته های غربی به شیوه صفوی، افشاری و زند و قاجار هم شناخته می شود. ویژگی های سبک اصفهانی عبارتند از:

• ساده شدن طرح ها 
• استفاده از هندسه ساده و شکل و خط های شکسته بیشتر 
• کاهش کیفیت ساختمان سازی 

بناهای بجای مانده از سبک معماری اصفهانی عبارتند از: 

• مسجد امام اصفهان
• مسجد شیخ لطف الله
• مجموعه گنجعلی خان
• چهلستون
• مدرسه چهار باغ اصفهان

ایران در زمان های بسیار دور و به ویژه قبل از میلاد سبک معماری ویژه ای داشت که بسیاری از تمدن های گذشته تحت تاثیر آن بناهای خود را می ساختند. به تدریج و با آمدن اسلام این سبک تغییر کرد. اما از دوران قاجار تاکنون معماری ایران دیگر نتوانست جایگاه قبلی خود را در جهان بدست آورد و هر آنچه از جایگاه معماری ایران در جهان مطرح می شود همگی به دوران های بسیار دور بر می گردد. اگر شما هم بجز افراد علاقمند به رشته معماری هستید می توانید در یکی از دوره های معماری موسسه آموزش عالی آزاد فن پردازن شرکت کنید. دوره های مربوط به معماری موسسه آموزش عالی آزاد فن پردازان عبارتند از:

• دوره نرم افزارهای طراحی و معماری ساختمان
• دوره مدیریت کسب و کار معماری بیونیک DBA
• مدیریت کسب و کار معماری بیونیک MB

با شرکت در هر یک از این دوره های پس از پایان دوره به شما مدرک مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری داده می شود. این مدرک علاوه بر اینکه مورد تایید وزارت علوم است قابل ترجمه نیز بوده  و پس از بررسی مورد تایید موسسه ارزیابی مدارک WES کانادا است.